దేవీ అశ్వధాటీ (కాళిదాస కృత దేవీ దశశ్లోకి)

కాళిదాసు అశ్వ ధాటి (గుఱ్ఱము పరుగెడుతున్నపుడు వచ్చే శబ్దంలా ధ్వనించే ఛందం) ఛందంలో రాసిన అద్భుతమైన అంబా స్తుతి. దీనినే అశ్వధాటి స్తోత్రం అని కూడా అంటారు. కొంతమంది దీనిని ఆదిశంకరులు రచించారు అని వాదిస్తారు. కాని ఎక్కడా, ఆదిశంకరుల రచనలో కనిపించే ఛందము, పదాలు, ఆధ్యాత్మిక ఔన్నత్యము ఇందులో కనిపించవు. ఇది తప్పకుండా ఒక కవియొక్క వర్ణనే అని నా భావన. ఎవరు రాస్తేనేమి? అమ్మవారిని స్తుతించటానికి ఇంకొక అవకాశం..

మేళ్ళచెర్వు భానుప్రసాదరావు గారు దీని గురించి అద్భుతమైన వ్యాఖ్యానం రాశారు. ఇది ఉచితంగా ఈ లంకెలో చదవండి. ఆయన రాసిన ఈ వ్యాఖ్యానం లో వివరాలు అన్నీ ఉన్నాయి. మాడుగుల నాగఫణిశర్మ గారి గళంలో వినండి . మాడుగుల వారి స్తోత్రానికి, దీనికి, వేరే మూలాలకు సాహిత్యంలో కొంత తేడా ఉంది కాని,  మేళ్ళచెర్వు వారి సాహిత్యాన్నే నేను ప్రచురిస్తున్నాను.

శైల పుత్రి

చేటీ భవన్నిఖిల ఖేటీ కదంబవన వాటీషు నాకి పటలీ

కోటీర చారుతర కోటీ మణీకిరణ కోటీ కరంబిత పదా |

పాటీరగంధి కుచశాటీ కవిత్వ పరిపాటీమగాధిప సుతా

ఘోటీఖురాదధిక ధాటీముదార ముఖ వీటీరసేన తనుతామ్ || ౧

ద్వైపాయన ప్రభృతి శాపాయుధ త్రిదివ సోపాన ధూళి చరణా

పాపాపహ స్వమను జాపానులీన జన తాపాపనోద నిపుణా |

నీపాలయా సురభి ధూపాలకా దురితకూపాదుదన్చయతుమామ్

రూపాధికా శిఖరి భూపాల వంశమణి దీపాయితా భగవతీ || ౨

యాళీభి రాత్మతనుతాలీనకృత్ప్రియక పాళీషు ఖేలతి భవా

వ్యాళీ నకుల్యసిత చూళీ భరా చరణ ధూళీ లసన్మణిగణా |

యాళీ భృతి శ్రవసి తాళీ  దళం వహతి యాళీక శోభి తిలకా

సాళీ కరోతు మమ కాళీ మనః స్వపద నాళీక సేవన విధౌ || ౩

బాలామృతాంశు నిభ ఫాలామనా గరుణ చేలా నితంబ ఫలకే

కోలాహల క్షపిత కాలామరాకుశల కీలాల శోషణ రవిః |

స్థూలాకుచే జలద నీలాకచే కలిత వీలా కదంబ విపినే

శూలాయుధ ప్రణతి శీలా దధాతు హృది శైలాధి రాజ తనయా || ౪

కంబావతీవ సవిడంబా గళేన నవ తుంబాభ వీణ సవిధా

బింబాధరా వినత శంబాయుధాది నికురుంబా కదంబ విపినే |

అంబా కురంగ మదజంబాల రోచి రిహ లంబాలకా దిశతు మే

శం బాహులేయ శశి బింబాభి రామ ముఖ సంబాధితా స్తన భరా || ౫

దాసాయమాన సుమహాసా కదంబవన వాసా కుసుంభ సుమనో

వాసా విపంచి కృత రాసా విధూత మధు మాసారవింద మధురా |

కాసార సూన తతి భాసాభిరామ తను రాసార శీత కరుణా

నాసా మణి ప్రవర భాసా శివా తిమిర మాసాయే దుపరతిమ్ || ౬

న్యంకాకరే వపుషి కంకాళ రక్త పుషి కంకాది పక్షి విషయే

త్వం కామనా మయసి కిం కారణం హృదయ పంకారి మే హి గిరిజామ్ |

శంకాశిలా నిశిత టంకాయమాన పద సంకాశమాన సుమనో

ఝంకారి భృంగతతి మంకానుపేత శశి సంకాశ వక్త్ర కమలామ్ || ౭

జంభారి కుంభి పృథు కుంభాపహాసి కుచ సంభావ్య హార లతికా

రంభా కరీంద్ర కర దంభాపహోరుగతి డింభానురంజిత పదా |

శంభా ఉదార పరిరంభాంకురత్ పులక దంభానురాగ పిశునా

శం భాసురాభరణ గుంభా సదా దిశతు శుంభాసుర ప్రహరణా || ౮

దాక్షాయణీ దనుజ శిక్షా విధౌ వికృత దీక్షా మనోహర గుణా

భిక్షాశినో నటన వీక్షా వినోద ముఖి దక్షాధ్వర ప్రహరణా |

వీక్షాం విధేహి మయి దక్షా స్వకీయ జన పక్షా విపక్ష విముఖీ

యక్షేశ సేవిత నిరాక్షేప శక్తి జయ లక్షావధాన కలనా || ౯

వందారు లోక వర సంధాయినీ విమల కుందావదాత రదనా

బృందారు బృంద మణి బృందారవింద మకరందాభిషిక్త చరణా |

మందానిలా కలిత మందార దామభిరమందాభిరామ మకుటా

మందాకినీ జవన భిందాన వాచమరవిందాననా దిశతు మే || ౧౦

యత్రాశయో లగతి తత్రాగజా భవతు కుత్రాపి నిస్తుల శుకా

సుత్రామ కాల ముఖ సత్రాసకప్రకర సుత్రాణ కారి చరణా |

ఛత్రానిలాతిరయ పత్త్రాభిభిరామ గుణ మిత్రామరీ సమ వధూః

కు త్రాసహీన మణి చిత్రాకృతి స్ఫురిత పుత్రాది దాన నిపుణా || ౧౧

కూలాతిగామి భయ తూలావళిజ్వలనకీలా నిజస్తుతి విధా

కోలాహలక్షపిత కాలామరీ కుశల కీలాల పోషణ రతా |

స్థూలాకుచే జలద నీలాకచే కలిత లీలా కదంబ విపినే

శూలాయుధ ప్రణతి శీలా విభాతు హృది శైలాధిరాజ తనయా || ౧౨

ఇన్ధాన కీర మణిబన్ధా భవే హృదయబన్ధా వతీవ రసికా

సన్ధావతీ భువన సన్ధారణే ప్యమృత సిన్ధావుదార నిలయా |

గన్ధానుభావ ముహురన్ధాలి పీత కచ బన్ధా సమర్పయతు మే

శం ధామ భానుమపి రున్ధాన మాశు పద సన్ధాన మప్యనుగతా || ౧౩